Green Trees

Thu thuế bảo vệ môi trường là để bảo vệ môi trường, không thể đóng vai trò nào khác.

Lộ trình mà Chính phủ vạch ra để Luật thuế bảo vệ môi trường (BVMT) sửa đổi được thông qua chỉ trong bốn tháng:

trình dự án luật tại kỳ họp Quốc hội tháng 6, được thẩm tra bởi Ủy ban Tài chính - ngân sách Quốc hội tháng 7, trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét tháng 8, gửi đại biểu Quốc hội cho ý kiến tháng 9 và trình Quốc hội xem xét thông qua tháng 10 năm nay.

Một đạo luật ảnh hưởng trực tiếp và sâu rộng đến túi tiền của người dân nhưng các cơ quan quản lý nhà nước lại mong muốn được thông qua với một lộ trình “thần tốc” như vậy, liệu các tác động tiêu cực khi sửa đổi luật có được xem xét thấu đáo và toàn diện?

Thủ phạm chính gây ô nhiễm được nương nhẹ

Luật thuế BVMT hiện hành quy định khung thuế các sản phẩm xăng dầu và đã áp dụng kịch khung thuế xăng, nhiên liệu bay và dầu diesel.

Trọng tâm của dự thảo Luật thuế BVMT sửa đổi là đề xuất tăng khung thuế của xăng, nhiên liệu bay và dầu diesel, trong khi đó các sản phẩm than đá được giữ nguyên khung thuế. So sánh nguồn thu thuế BVMT giữa xăng dầu, than đá và các loại khác từ số liệu thống kê của Bộ Tài chính trong các năm qua để thấy rõ sự chênh lệch về nguồn thu trong biểu đồ sau (xem biểu đồ 1).

Tổng hợp cho thấy đóng góp thuế BVMT từ than đá giảm, trong khi đóng góp từ xăng dầu liên tục tăng trong tổng nguồn thu thuế BVMT. Từ đó có thể nói xăng dầu đang đóng vai trò xương sống về nguồn thu thuế BVMT trong thời gian qua tại Việt Nam và dự kiến trong những năm tới.

Luật hiện hành định nghĩa: “Thuế BVMT là loại thuế gián thu, thu vào sản phẩm, hàng hóa khi sử dụng gây tác động xấu đến môi trường”.

Như vậy, có thể hiểu rằng “tác động xấu đến môi trường” chính là thước đo để tính thuế, là cơ sở để quyết định mức thuế của mỗi loại sản phẩm, hàng hóa là cao hay thấp.

Hãy so sánh tác động môi trường giữa xăng dầu và than đá để thấy rõ Luật thuế BVMT hiện hành và dự thảo sửa đổi có một sự ưu ái về thuế một cách đáng ngạc nhiên và khó hiểu đối với than đá.

Theo thống kê của Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA), tổng phát thải CO2 do tất cả các hoạt động đốt nhiên liệu của Việt Nam năm 2014 là 143,3 triệu tấn, trong đó than đá đóng góp 55%, xăng dầu 30% và khí 15%, có nghĩa than đá mới chính là nguồn phát thải gây ô nhiễm chi phối tại Việt Nam, chứ không phải xăng dầu.

Biểu đồ 2 hiển thị rõ hơn về diễn biến phát thải CO2 từ các nguồn nhiên liệu khác nhau tại Việt Nam, trong đó than đá vượt qua xăng dầu từ năm 2006 và chi phối tổng lượng phát thải cho đến nay.

Cũng từ số liệu của IEA về đốt nhiên liệu, ngành sản xuất điện năng và nhiệt năng Việt Nam đóng góp 35% lượng phát thải CO2, ngành công nghiệp và xây dựng đóng góp 34% lượng phát thải CO2, trong khi đó ngành giao thông chỉ đóng góp 22% lượng phát thải CO2.

Điều đó có nghĩa rằng giao thông, một ngành đang sử dụng nhiên liệu là xăng dầu để hoạt động, không phải là ngành gây ô nhiễm chính tại Việt Nam, nhưng xăng dầu phải “đóng vai trò chủ đạo” về BVMT một cách bất đắc dĩ thông qua việc phải đóng góp tới 98% nguồn thu thuế BVMT như hiện nay.

Trong khi đó, các ngành công nghiệp nặng sử dụng rộng rãi than đá, có nguy cơ ô nhiễm cao như sản xuất điện năng (nhà máy nhiệt điện than), công nghiệp luyện thép, ximăng, hóa chất... đang tận hưởng chính sách ưu đãi thuế BVMT một cách “bất ngờ”.

Đó là xét về mặt vĩ mô của nền kinh tế, hãy xem tiếp về vi mô trên quan điểm so sánh tác động môi trường của mỗi đơn vị sản phẩm xăng dầu và than đá cũng như mối tương quan về mức thuế BVMT hiện nay.

Theo số liệu của Cơ quan Thông tin năng lượng Hoa Kỳ (USEIA), để cùng tạo ra một đơn vị năng lượng như nhau (Kcal, mmBtu hoặc GJ), lượng phát thải từ đốt than cao hơn từ đốt dầu với từng chất ô nhiễm không khí cụ thể như sau: SO2 gấp 2,3 lần; bụi gấp 32,7 lần; CO2 gấp 6,3 lần và thủy ngân gấp 2,3 lần.

Tất nhiên, lượng phát thải cao hay thấp còn tùy thuộc vào từng loại than hay từng loại xăng dầu cũng như công nghệ đốt, điều kiện vận hành, tuổi thọ thiết bị... nhưng xét về bản chất thành phần hóa học, than đá rõ ràng “dơ bẩn” hơn xăng dầu nhiều lần.

Ví dụ, hàm lượng lưu huỳnh tối đa trong xăng A92 là 350 mg/kg, trong dầu diesel (DO 0.05S) là 500 mg/kg (theo tiêu chuẩn của Petrolimex TCCS 01:2015/PLX và TCCS 03:2015/PLX) so với hàm lượng lưu huỳnh tối đa trong than là 1,75-9%, tương đương với 17.500-90.000 mg/kg (tùy loại than, theo tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 8910:2011), hoặc độ tro trong dầu diesel (DO 0.05S) chỉ là 0,01% trong khi trong than cho phép từ 3-45%.

Nghĩa là hàm lượng lưu huỳnh trong than cao hơn từ 35-257 lần trong xăng dầu, hàm lượng tro trong than cao hơn từ 300-4.500 lần trong xăng dầu! Điều này giải thích vì sao đốt than gây ô nhiễm không khí nghiêm trọng vượt bậc so với đốt xăng dầu.

Với mức thuế BVMT hiện hành, so với than đá, xăng cao gấp 80 lần, dầu diesel cao gấp 40 lần (tính với mức thuế tối đa), liên tưởng đến thước đo “tác động xấu đến môi trường” với những phân tích so sánh về tác động môi trường của xăng dầu và than đá trên đây, rõ ràng Luật thuế BVMT hiện hành và dự thảo Luật thuế BVMT sửa đổi đang nương nhẹ với than đá một cách khó hiểu!

Phải chăng mức thuế thấp đó chính là động lực thu hút đầu tư tràn lan các nhà máy nhiệt điện than trong thời gian qua? Hay ngược lại, đánh thuế BVMT cực thấp đối với than để tạo điều kiện thuận lợi cho việc đầu tư phát triển nhiệt điện than?

Tăng nguồn thu thuế, cách nào?

Theo Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD), việc xem xét đánh thuế nhiên liệu hóa thạch chủ yếu dựa trên mức độ đóng góp tác động đến biến đổi khí hậu và mức độ gây ô nhiễm không khí, từ đó cơ sở đánh thuế nhiên liệu là dựa trên phát thải carbon (tấn CO2 tương đương) hoặc dựa trên đơn vị nhiệt lượng (Kcal, mmBtu hoặc GJ).

Áp dụng cách tiếp cận dựa trên phát thải carbon để quy đổi thuế BVMT hiện nay với xăng, dầu diesel và than theo thuế carbon trong biểu đồ 3 (xem bảng 1).

Theo tổng hợp của Ngân hàng Thế giới (WB), tính đến tháng 2-2017 đã có 24 quốc gia và vùng lãnh thổ đánh thuế carbon, trong đó mức thuế cao nhất là 130 USD/tấn tại Thụy Điển, mức thuế thấp nhất là 1 USD/tấn tại Ba Lan.

85% mức thuế đang áp dụng thấp hơn 10 USD/tấn tại Iceland, Latvia, Estonia, Bồ Đào Nha, Hàn Quốc, New Zealand, Nhật Bản...

Nếu so sánh mức thuế này với thuế BVMT hiện nay tại Việt Nam, thuế BVMT của xăng cao gấp 7,5 lần và của dầu diesel cao gấp 3,3 lần, trong khi của than đá chỉ bằng 1/1.250 lần mức trung bình của thế giới! Thật khó tìm ra cơ sở khoa học để lý giải cho sự bất hợp lý này.

Do vậy, để gọi là “hội nhập quốc tế”, nên chăng quy định một mức thuế đồng bộ 10 USD/tấn carbon cho tất cả các loại nhiên liệu hiện nay trong khung thuế BVMT sửa đổi? (xem bảng 2).

Do việc áp dụng mức thuế BVMT sửa đổi dựa trên giá carbon như trên có thể dẫn đến sự sụt giảm tổng số thu thuế BVMT của năm 2017 so với năm 2016, nên “để đảm bảo hài hòa lợi ích giữa Nhà nước và nhân dân”, mức thuế điều chỉnh 1.000 đồng/lít xăng dầu và 1.000 đồng/kg than đá được đề nghị (xem bảng 3).

Với mức thuế BVMT này, nguồn thu thuế từ than đá là 45.000 tỉ đồng, từ xăng là 2.800 tỉ đồng và từ dầu diesel là 3.800 tỉ đồng, tổng cộng là 51.600 tỉ đồng, tăng đến 10.538 tỉ đồng so với năm 2016.

Theo việc phát triển mạnh của các nhà máy nhiệt điện than, chắc chắn cách tiếp cận này sẽ làm cho tổng thu thuế BVMT tăng nhanh trong những năm tới.

Cụ thể, theo quyết định số 403/QĐ-TTg ngày 14-3-2016 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt điều chỉnh quy hoạch phát triển ngành than Việt Nam đến năm 2020, có xét triển vọng đến năm 2030, dự kiến tiêu thụ than năm 2020 là 86,4 triệu tấn, năm 2025 là 121,5 triệu tấn và năm 2030 là 156,6 triệu tấn.

Nghĩa là, số thu thuế BVMT chỉ riêng với than đá năm 2020 là 86.400 tỉ đồng, năm 2025 là 121.500 tỉ đồng và năm 2030 là 156.600 tỉ đồng. Đó thực sự là những con số mơ ước cho ngân sách nhưng vẫn đảm bảo tính công bằng về thuế khi xét đến khả năng gây “tác động xấu đến môi trường” của từng loại nhiên liệu đã đề cập.

Như tên gọi của nó, Luật thuế BVMT ra đời nhằm thu thuế để Nhà nước thực hiện điều tiết việc BVMT.

Luật thuế BVMT hiện hành và dự thảo sửa đổi chỉ quy định việc thu thuế nhưng lại không hề quy định số thu thuế sẽ được quản lý và sử dụng như thế nào, đây rõ ràng là một thiếu sót rất lớn dẫn đến việc sử dụng sai ngân sách lẽ ra phải dùng cho việc BVMT.

Điều này cũng là cơ sở để người dân đặt câu hỏi về sự minh bạch trong sử dụng thuế BVMT thời gian qua. Nghĩa là, muốn “tăng thu thuế môi trường sẽ được lòng dân hơn”, chỉ có cách sử dụng toàn bộ thuế BVMT thu được để đầu tư ngược lại cho các hoạt động BVMT.

“Động viên hợp lý đóng góp của xã hội, tạo thêm nguồn thu cho ngân sách” để không “gây thiệt hại cho quốc gia” thông qua đề xuất tăng thuế BVMT mà chủ yếu là tăng thuế xăng dầu như hiện nay rõ ràng không phải là cách tiếp cận hài hòa khi còn nhiều câu hỏi về việc thu thuế và sử dụng tiền thuế chưa trả lời được.

Thu thuế BVMT là để BVMT, thuế BVMT không thể nào đóng vai trò gì khác!


- Tuổi trẻ -

Cơ quan Năng lượng Quốc gia (NEA) cho biết, năng lượng quang điện lắp đặt của Trung Quốc đã tăng hơn gấp đôi vào năm ngoái, đưa nước này trở thành nhà sản xuất năng lượng mặt trời lớn nhất thế giới.
Công suất lắp đặt của PV đã tăng lên 77,22 gigawatts vào cuối năm 2016, với việc bổ sung 34,54 gigawatts trong năm, theo số liệu của cơ quan năng lượng cho thấy.

Những tỉnh có mức tăng công suất cao nhất là Sơn Đông, Tân Cương, Hà Nam , trong khi Tân Cương, Cam Túc, Thanh Hải và Nội Mông có năng lực tổng thể lớn nhất vào cuối năm ngoái.

Trung Quốc sẽ bổ sung hơn 110 gigawatts công suất trong giai đoạn 2016-2020, theo kế hoạch phát triển năng lượng mặt trời của NEA.

Các nhà máy năng lượng mặt trời đã tạo ra 66,2 tỷ kWh điện năm ngoái, chiếm 1% trong tổng sản lượng điện của Trung Quốc, NEA cho biết.

Đất nước này nhằm mục đích tăng cường sự pha trộn của nhiên liệu phi nhiên liệu tạo ra 20% vào năm 2030 từ mức 11% hiện nay.

Trung Quốc có kế hoạch chi 2,5 nghìn tỷ nhân dân tệ (364 tỷ USD) vào phát điện năng lượng tái tạo vào năm 2020.


-Green Trees dịch từ Reuters -

Trên khắp Australia, các nhà máy nhiệt điện chạy bằng than, chẳng hạn như nhà máy điện ở The Hazelwood ở Victoria và Munmorah ở North Sydney, đang phải đối mặt với một cuộc sụp đổ nghiêm trọng. Ngành công nghiệp này, vốn đã là một nguồn năng lượng chính trong nửa thế kỷ vừa qua, cũng chính là nguồn gây ô nhiễm trầm trọng.

Hai yếu tố giải thích sự dư thừa trong sản xuất than là:

1. Nhu cầu thấp hơn

2. Các quốc gia đang tìm kiếm nguồn năng lượng thay thế, tái tạo và thân thiện với môi trường hơn.

Trung Quốc và Ấn Độ cũng đang làm giảm nhu cầu năng lượng trong những năm gần đây bởi vì họ đã đánh giá quá mức mức tiêu thụ điện năng. Theo ông Tim Buckley thuộc Viện Kinh tế Năng lượng và Phân tích Tài chính, vì thế, các nhà máy than không hoạt động hết công suất

Thủ tướng Ấn Độ, Narendra Modi, muốn giải quyết vấn đề này nhưng có nhiều khả năng sẽ chuyển sang sử dụng năng lượng mặt trời vì giá cả đang giảm nhanh. Mặt khác, Trung Quốc đang làm chậm việc sản xuất năng lượng mặt trời nhưng dự kiến ​​sẽ vượt quá sự phụ thuộc vào các nhà máy nhiên liệu hoá thạch vào năm 2016, trong khi Ấn Độ dự kiến ​​đạt được cùng một năm 2018.


- Green Trees dịch từ The Economist -

Thời gian gần đây, tình trạng ô nhiễm tại các con kênh chứa nước thải của thành phố Đà Nẵng đang ngày càng nghiêm trọng. Nước kênh chuyển sang màu đen ngòm và bốc mùi hôi rất khó chịu làm ảnh hưởng đến đời sống và gây bức xúc cho người dân ở xung quanh khu vực.

Tại phường Hòa Minh (quận Liên Chiểu), thời gian này, đang bước vào mùa nắng nên nước của các con kênh đều chuyển màu, bốc mùi hôi thối nghiêm trọng.

Ông Tưởng, sống tại phường Hòa Minh - cho biết, con kênh bắt đầu từ đường Hoàng Văn Thái bên cạnh Bệnh Viện giao thông vận tải chạy dọc các tuyến đường Thích Quảng Đức, đường Đồng Trí 1,2, chảy ra hồ điều tiết cuối đường Mộc Bài 7 dù là ban ngày hay ban đêm đều bốc mùi hôi, nếu trời có gió, mùi hôi càng bốc đi xa, ban đêm không thể nào ngủ được.

Còn đoạn kênh hở chạy song song đường Hồng Thái và đường Tân Trào chảy ra hồ điều tiết cuối đường Nguyễn Tường Phổ cũng bốc mùi hôi thối, nước sủi bọt và chuyển màu, rác thải nhiều vô kể. Phía bên kia con kênh chạy song song đường Yên Thế và đường Bắc Sơn thuộc phường Hòa An đã được thành phố đầu tư làm cống hộp và lấp đất nên đã hạn chế phần nào mùi hôi cho người dân xung quanh.

Ông Lê Thế Nhân, Chủ tịch UBND Phường Hòa Minh - cho hay, hiện nay trên địa bàn phường có khoảng 12km kênh hở và 4 hồ điều tiết. Các kênh hở trên địa bàn đang bị ô nhiễm, khi trời mưa thì đỡ mùi hôi hơn nhưng khi trời nắng, nguồn nước cạn kết hợp nhiệt độ nóng nên bốc mùi nặng. Nguyên nhân xảy ra tình trạng này là do nước thải sinh hoạt của người dân đổ dồn về các con kênh ngày càng tăng, cùng với đó là một số xưởng, nhà máy, nhà hàng hoạt động quanh khu vực các con kênh ngày càng nhiều.

Theo ông Nhân, giải quyết vấn đề ô nhiễm thuộc về trách nhiệm của Công ty thoát nước và xử lý nước thải thành phố Đà Nẵng xử lý. Chính quyền phường chỉ có thể kiểm tra giám sát và tuyên truyền cho người dân về ý thức bảo vệ môi trường chứ không thể đi sâu vào vấn đề xử lý ô nhiễm được.

“Chính quyền địa phương cũng như người dân rất mong muốn thành phố sớm đầu tư xây dựng hệ thống cống hộp và đổ đất cho các con kênh trên địa bàn phường Hòa Minh như con kênh ở đường Bắc Sơn và đường Yên Thế. Trồng thêm cây xanh để tạo cảnh quan môi trường và không khí trong lành phục vụ người dân ở hai bên khu vực các con kênh này”, ông Nhân nói.


- Dân Trí -